Arhipelag je grupa ili niz ostrva koja se nalaze blizu jedno drugog. Obično se formiraju u okeanu, ali mogu se obrazovati i u jezeru ili rijeci.

Ostrva u arhipelagu obično imaju isto porijeklo i geološku strukturu.

Većina arhipelaga nastaje kada vulkani izbijaju sa dna okeana i stvaraju okeanska ostrva.

Većina arhipelaga sačinjena je od okeanskih ostrva. To znači da su ostrva nastala vulkanima koji su izbijali na površinu sa dna okeana. Arhipelag koji čine okeanska ostrva naziva se ostrvskim lukom.

Mnogi ostrvski lukovi nastali su na „vrućoj tački (žarištu)“ vulkanizma. Zemljina kora se pomjerala dok je žarište ostalo na mjestu, stvarajući niz ostrva koji pokazuju tačno u kom smjeru se kora kretala.

Havajska ostrva nastala su i nastavljaju da se formiraju na ovaj način, pri čemu žarište ostaje relativno stabilno, dok se pacifička tektonska ploča pomjera prema sjeverozapadu.

Ostrva havajskog arhipelaga nastala su nizom vulkanskih erupcija započetih prije više od 80 miliona godina, koje su i danas aktivne.

Postoji 137 havajskih ostrva, grebena i atola, koji se protežu od Kure i Midveja na zapadu do „Velikog ostrva“ Havaja na istoku. Veliko ostrvo i dalje formiraju aktivni vulkani Mauna Loa i Kilauea. Ostrvski luk će rasti dok se Loihi, podmorski vrh jugoistočno od Velikog ostrva, na kraju ne probije na površinu okeana kao najmlađe ostrvo Havaja.

Slika 1: Havajski arhipelag

Slika 2: Havajski arhipelag

Japan je, takođe, jedan ostrvski luk. Japanski arhipelag sastoji se od četiri velika ostrva, od Hokaida, na krajnjem sjeveru, preko Honšua, Šikokua i Kjušua na krajnjem jugu. Japan takođe obuhvata više od 3.000 manjih ostrva. Na nekoliko mjesta u japanskom arhipelagu vulkani su i dalje aktivni.

Slika 3: Japanski arhipelag

Vulkanski arhipelag su i Kurilska ostrva.

Slika 4: Kurilska ostrva

Vulkani nisu stvorili sve arhipelage. Mnoge arhipelage čine kontinentalna ostrva nastala tek poslije posljednjeg ledenog doba. Kako su se lednici povlačili, nivo mora je porastao, a nizijske doline su poplavljene. Obalni planinski lanci postali su arhipelag neposredno uz kopno.

Najveći arhipelag na svijetu nastao je upravo povlačenjem lednika. Malajski arhipelag, između Tihog i Indijskog okeana, sastoji se od više od 25.000 ostrva u jugoistočnoj Aziji. Hiljade ostrva Indonezije i Malezije dio su Malajskog arhipelaga. Barem neka od ovih ostrva ‒ i moreuzi koji ih razdvajaju ‒ bila su dio kopnene Azije tokom posljednjeg ledenog doba.

Slika 5: Malajski arhipelag

Slika 6: Plaža indonežanskog ostrva Bali

Slika 7: Malajski arhipelag za vrijeme posljednjeg ledenog doba

Finski morski arhipelag, dio Baltičkog mora, takođe se pojavio nakon posljednjeg ledenog doba. U moru arhipelaga ima više od 50.000 ostrva, mada mnoga od njih imaju površinu manju od pola hektara (jedan hektar). Neka ostrva su dovoljno blizu da budu povezana mostovima.

Ostrva morskog arhipelaga nikada nisu bila obalni planinski vrhovi. Nastali su postglacijalnim „oporavljanjem“ Zemljine kore. U ovom procesu Zemljina kora koja je tokom ledenog doba bila zgnječena težinom teških lednika polako vraća oblik, poput sunđera. Budući da se ovaj proces još odvija, ostrva nastavljaju da se uzdižu iz arhipelaga.

Arhipelag može nastati i od kontinentalnih fragmenata, koji su se odvojili od kontinentalne kopnene mase usljed tektonskih kretanja Zemlje.

Kopneni arhipelazi su kanadski i arktički.

Slika 8: Kanadski arhipelag

Arhipelag se takođe može formirati kao rezultat erozije, sedimentnih naslaga, porasta nivoa mora i drugih geografskih procesa. Florida Kiz su primjer arhipelaga koralnih kejeva, koji nastaju kada okeanske struje prenose sedimente koji se postepeno nakupljaju na površini grebena.

Koralni arhipelag predstavljaju i Maršalska ostrva.

Slika 9: Maršalska ostrva

Postoji i nešto poput „država arhipelaga“. Primjeri takvih država su Filipini, Indonezija, Novi Zeland i Japan.

Izvor:National Geographic, Google Earth